Vredni pioniri Izraela i – nacisti

Šej Farkaš dlanom prelazi preko sveže malterisanog zida u dnevnoj sobi impozantne kuće sa kamenim tremom. Onda ljutito odmahuje glavom: „Nije dovoljno glatko, ne mogu da slikam šablone.“ Taj izraelski stručnjak za restauraciju boja kontroliše radove u Saroni, istorijskom naselju Tel Aviva. Tu se trenutno restaurira 37 kuća iz 19. veka, svedočanstva vrhunskog zanata: rezbarije, skoro filigranske figure na žaluzinama od kovanog gvožđa, pločice sa ornamentima i najraznovrsniji murali. To što je vrednost tih kuća sada prepoznata, treba zahvaliti upornosti izraelskih restauratora.

Iz Virtemberga u Obećanu Zemlju

Beda i moralno propadanje ljudskog društva naveli su grupu Pijetista (posle reformacije, najvažniji pokret protestantizma u Evropi, u Nemačkoj osnovan sredinom 17. veka, prim. prev.) iz današnjeg Baden-Virtemberga da 1850. godine postanu članovi „Društva za okupljanje Naroda Božijeg u Jerusalimu“. Njihov cilj je bio da se nasele u zatvorenoj, verskoj zajednici u Svetoj zemlji i da tu ostvare Carstvo Božije na zemlji. Isus je bio čovek koji je „najčistije otelotvorio sudbinu čoveka, da bude slika Božija“, piše Kristof Hofman osnivač Društva Hrama (Hram je na nemačkom Tempel, prim. prev). Naziv „Templari“, potiče iz mesta u Novom zavetu u kome se kaže da ljudi treba da budu „žive cigle“ hrama božijeg. Nemački Templari, nemaju ništa zajedničko sa poznatim vitezovima Templarima.

Uz pomoć svoje duboke vere, nemački Templari upustili su se u veoma opasan poduhvat. Kada su 1867. stigli u Palestinu, zatekli su surovo kamenito tlo i opasne močvare. Prve kuće gradili su u Nazaretu, a sreća ih pritom nije pratila: skoro su ih uništili malarija, strašne vrućine i brojni napadi Arapa. Ali, Pijetisti se nisu dali. Samo dve godine kasnije, drugi Templari su osnovali naselje u Haifi. Usledila su naselja u Jafi i Jerusalimu i još četiri, uključujući i Saronu 1871. Bilo je to 40 godina pre osnivanja današnjeg grada Tel Aviva.

Stambeni prostor sa parkom i muzejom

Danas, kuće sa crvenim krovovima od crepa, okružene visokim drvećem, deluju nestvarno. Oko njih, u visinu rastu neboderi sa luksuznim apartmanima, put sa četiri trake vodi u centar grada. Graditelj nove stambene četvrti je konzorcijum od nekoliko kompanija koje su je kupile od grada – pod uslovom da plate renoviranje kuća nemačkih templara. U čudnim, starim kućama otvaraju se restorani, kafići, škola za restauratore. Muzej nemačkih Templara biće jedan od centralnih punktova tog naselja sličnom parku.

U Muzeju će moći da se vidi presa za ceđenje ulja na parni pogon, samo jedna od mnogih tehničkih inovacija koje su doneli templari. „Što se tiče njihove preciznosti i njihovih inovacija, oni su bili uzor jevrejskim imigrantima“, kaže Josi Goldberg, kustos budućeg muzeja. Nemački Templari posadili su prve plantaže narandži, uzgajali stoku, bavili se mlekarstvom… Takođe, imali su vodovod i mašine na parni pogon. Vinogradarstvo im isprva nije išlo. „Prvo grožđe je bilo toliko kiselo da ga ni lisica nije htela“, kaže Goldberg. Kasnije međutim, ovde su proizvedena prva dobra vina, kao što je „"Biser Jerihona“. Otvorili su i prvu fabriku mašina i cementa, razvili izgradnju puteva i transport, bankarstvo i trgovinu.

Od pionira postali nacisti

Ogromna kreativna moć templara i njihov pionirski rad u Izraelu, sada u očima Izraelaca dolaze do izražaja i čine naselja Templara poželjnim turističkim destinacijama. „Oduševljenje templara za nacional-socijalizam zanima samo starije ljude“, kaže Noga de Segni iz Društva za očuvanje spomenika. Tokom perioda nacizma, svaka treća osoba u sedam kolonija imala je člansku knjižicu Nacionaln-socijalističke stranke NSDAP. Godine 1939, ubrzo nakon izbijanja Drugog svetskog rata, Britanci su internirali templare. Najveći deo je 1941. proteran u Australiju. Poslednji od oko 2.000 templara koji su se naselili u obećanoj zemlji, morali su da napuste zemlju 1948, kada se formirao Izrael. Iza njih su ostali dokazi njihovog vrednog rada i – njihovi domovi. Za Šaja Farkaša to su „dokazi velikog pionirskog rada“.

Autorke: Ulrike Šlajher / Dijana Roščić
Odgovorni urednik: Ivan Đerković