AİHM: Öcalan adil yargılanmadı

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Abdullah Öcalan’ın adil yargılanmadığına dair 2003 yılında aldığı ilk kararı Strasbourg’da bir kez daha tekrarladı. AİHM’nin temyiz organı olarak da tanımlanan 17 yargıçlı Büyük Daire, Abdullah Öcalan’ın Türkiye’deki yargı süreci sırasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 3, 5 ve 6. maddelerinin ihlal edildiği sonucuna vardı.

AİHM, adil yargı yapılmamış olmasına gerekçe olarak Öcalan’ı yargılayan Devlet Güvenlik Mahkemesi’ndeki askeri hakimin varlığını ve Öcalan’ın avukatlarına getirilen kısıtlamaları gösterdi. Mahkeme, Öcalan’ın Kenya’dan Türkiye’ye getirildikten sonra makul bir süre içinde yargıç önüne çıkarılmamış olması ve yasalarla öngörülenden uzun süren gözaltı süresini de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırı buldu. Mahkeme, Öcalan’ın adil yargılanmadan ölüm cezasına mahkum edilmiş olmasını da “kötü muamele” olarak niteledi.

Öcalan’ın avukatları davada Türkiye’den maddi veya manevi tazminat istemediklerinden Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu konuda herhangi bir hükümde bulunmadı. Ancak Ankara’yı Öcalan’ın avukatlarına mahkeme masrafı olarak 120 bin Euro ödemekle cezalandırdı. Öcalan’ın avukatları mahkeme masrafı olarak 1 milyon 200 bin Euro talep etmişti.

Yeniden yargılanma kararı Bakanlar Komitesi

Strasbourg yargıçları, “adil yargılama yapılmadı” hükmüde bulunsalar da Öcalan’ın yeniden yargılanması konusunu ilke olarak AİHM, kararlarının uygulanmasının denetleyicisi olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne bıraktılar. Mahkeme kararında, Bakanlar Komitesi’ne Türkiye’de yargının yenilenmesine ilişkin bir karar alma eğiliminde olması halinde Türkiye’nin kendine özgü koşullarını dikkate alması tavsiyesinde de bulunuluyor.

Bakanlar Komitesi, 2000 yılında kabul ettiği bir tavsiye kararından bu yana AİHM’nin adil yargı yapılmadı kararına yanıt olarak Avrupa devletlerinden yargıyı yenilemelerini istiyor. AİHM’nin Öcalan kararının Strasbourg’da Bakanlar Komitesi önüne Haziran veya Temmuz ayında gelmesi bekleniyor.

Ankara’nın karara uyması gerekiyor

Strasbourg yargısının aldığı kararlar tüm devletler için bağlayıcı nitelikte olduğundan, Ankara’nın da Öcalan kararına uyması gerekiyor. Ancak Avrupa Konseyi kaynakları, öncelikle Türkiye’deki gelişmelerin gözlemleneceğini, ardından Bakanlar Komitesi’nin Türk hükümetiyle diyalog içinde kararı ele alacağını belirtiyorlar. Bakanlar Komitesi’nin adil yargı yapılmadığına dair bir karar alması ve Ankara’nın bu karara uymaması varsayımında ise Ankara ile Avrupa kurumları arasında kriz yaşanabileceği söyleniyor.

Abdullah Öcalan’ın avukatları ise konuyu Türkiye’nin 3 Ekim’de Avrupa Birliğiyle başlayacak üyelik müzakereleri sürecine endeksleme hesapları yapıyorlar. Avukatlar karar açıklandıktan sonra bazı Avrupalı parlamenterlerle Strasbourg’da Avrupa Parlamentosu’nda düzenledikleri basın toplantısında, AİHM kararı gereği yeniden yargının sağlanmaması halinde 3 Ekim müzakerelerinin tehlikeye girebileceğini ima ettiler. Bu söylem bazı Avrupalı parlamenterlerce de tekrarlandı. Avukatlar ayrıca AİHM’de Türkiye’ye karşı ikinci bir Öcalan davası açma girişimi başlattıklarını duyurdular.

Öcalan’ın AİHM süreci

Abdullah Öcalan’ın AİHM’deki dava süreci, Kenya’dan Türkiye’ye getirildiği 16 Şubat 1999 tarihinde başlamıştı. Öcalan’ın o dönemki Hollandalı ve Türk avukatları, müvekkillerinin hayatının tehlikede olduğu, kötü muamele gördüğü ve adil yargılanmayacağı tezleriyle Strasbourg yargısına başvurmuştu. Başvuru sonrası İmralı’yı 2 Mart 1999’da ziyaret eden ilk ve tek yabancı heyet olma özelliğine sahip Avrupa İşkence ve Kötü Muameleyi Önleme Komitesi ise Öcalan’ın işkence ve kötü muamele görmediğine ilişkin olarak Mayıs 1999’da bir rapor yayımlamıştı.

Öcalan’ın başvurusunu Strasbourg’da 21 Kasım 2000 tarihinde düzenlenen bir duruşma sonrasında kabul edilebilir ilan eden mahkeme, 12 Mart 2003 tarihinde açıkladığı ilk kararında Öcalan’ın Türkiye’deki yargı süreci sırasında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) adil yargılanmayla ilgili 6’ıncı, özgürlük ve güvenlik hakkıyla ilgili 5’inci ve işkence ve kötü muameleyle ilgili 3’üncü maddesinin ihlal edildiğine hükmetti.