Enkaz altındaki hazine

Köln arşiv binasının yıkılmasıyla sadece bir kentin değil, bütün bir bölgenin anıları da yok oldu. Roma İmparatorluğu’nun stratejik merkezi ve Almanya’nın Orta çağlardaki en büyük şehri olan Köln, Avrupa’da iktisadi ve politik açıdan önemli bir role sahip. Tarihe tanıklık eden sayısız belge ve fotoğraf, şimdi Köln Şehir Arşivi’nin yıkıntıları altında kurtarılmayı bekliyor. Kaybolup giden tarihi belgeler tarihçiler ve politikacılar tarafından ulusal bir felaket olarak adlandırılıyor. Köln Belediyesi Kültür İşleri Bölümü Başkanı Georg Quander, arşivin önemini şu sözlerle dile getiriyor:

“Köln Şehir Arşivi, sadece bu nedenle çok önemli bir arşiv değil, çünkü örneğin Frankfurt’taki arşiv gibi kıyaslayabileceğimiz diğer pek çok arşiv, 2’inci Dünya Savaşı’nda yok oldu. Burada ise evrak resmi yönetimlerce doğru zamanda tahliye edildi. Bu sayede tarihe tanıklık eden bunca değerli doküman kaybolmaktan kurtarıldı.“

Sayısız el yazması bulunuyor

Papalık fermanları, imparatorluk mührünün bulunduğu el yazmaları, Orta Çağ’a ait ve eşi olmayan kopyalar, Nobel Barış Ödülü sahibi Heinrich Böll ve Jacques Offenbach gibi bestecilerin bağışladığı belgeler, Karl Marx ve Friedrich Engels'in çalışmaları, Köln’deki Şehir Arşivi’nde yer alan değerli belgelerden sadece bir kaçı. Aynı zamanda Köln’deki büyük Katedral'in yüzlerce yıllık kayıtları da orada yer alıyordu. Köln'deki Katedrali'n baş mimarı Barbara Schock-Werner’ın görüşleri şöyle:

“Bunlar paha biçilmez, yerine başka bir şey konulamayacak hazineler. Hepsi bir çukurda kayboldu. Sadece, en azından bir bölümünün tekrar kurtarılıp temizlenebilmesini umut edebiliriz. Kâğıtlar çok çabuk zarar görmez. Hareketlidir ve yeniden basılabilirler. Sadece, eğer bu toz yığının üzerine yağmur yağarsa, işte o zaman bir felaket olurdu.“

Zorlu restorasyon süreci başlayacak

Katedral baş mimarının endişeleri yersiz değil. Çünkü arşivin yıkıldığı yerde oluşan çukurda, yer altı suyu bulunuyor. Bu yüzden bu talihsiz bölgeye bin 300 metreküp beton döküldü. Amaç ise çökme tehlikesini önleyip çalışmaların sağlıklı bir şekilde yürütülmesiydi. Kurtarılan belgelerin restorasyonu da oldukça masraflı olacak.

Enkazdan toplanan ve zarar görmüş olan belgelerin tekrar eski haline gelmesi için zorlu bir süreç uygulanacak. Islanmış belgeler, folyolar içinde sıkıştırılacak ve şok donma yöntemi ile dondurulacak. Daha sonra ise liyofilizasyon yöntemi ile yani hızla dondurulan maddelerin sonra düşük ısıda kurutularak çözeltiden ayrılması yöntemiyle, belgeler ayrılacak. Bu sayede kurutulan belgeler, içindeki kir ve çöpten temizlenebilecek. Yöntemi güvenilir bulan Bonn Üniversitesi Tarih ve Arşiv Bölümü'nden Thomas Becker, “Restorasyon çalışmalarımızın fırsatları büyük. İçeriğe gelince, doğal olarak onlarca yıldır Almanya’da uygulanan yoğun güvenlikli filmleme programı sayesinde kısmen güvencemiz de var“ diye konuşuyor.

Belgelerin çoğu filme alındı

Köln Şehir Arşivi’ndeki belgelerin büyük bir bölümü Fransız dönemine kadar filme alındı. Filmler, Almanya'nın Kara Ormanlar Bölgesi’ndeki eski bir maden galerisinde muhafaza ediliyor. Numunelerin kalitesi yeni teknoloji şartlarına uygun olmadığından kullanılmaları da zor. Becker, “Tabii, bir belgenin orijinaliyle görüntüsüne sahip olmak aynı şey değil“ diyor.

Çünkü sadece orijinallerde tarihçilere önemli bilgiler veren detayları görmek mümkün. Örneğin, belgelerin arka tarafında ya da bir köşesinde yer alan notlar önem taşıyor. Aynı zamanda kâğıt kalitesi ya da yazı malzemesinin de bir anlamı var. Tabii çok önemli bir nokta da belirtilmeden geçilmemeli: Elinde hiç bir arşiv çalışması olmayan tarihçi, tarihçi değildir. Sadece orijinal kaynaklar geçmişin ekonomik şartları ya da günlük yaşamı hakkında ipuçları verebilir.