İran İslam Devrimi'nin 30 yılı

1979 yılında doruk noktasına ulaşan İran İslam Devrimi'nin kökenleri, çok uzun yıllar öncesine, etkileri de oldukça geniş bir zamana yayılır.

Devrim, 1953'te başlayan bir sürecin sonucu olarak değerlendirilebilir. O yıl, İran petrollerini millileştiren Başbakan Muhammed Musaddık, Amerikan Merkezi Haber Alma Teşkilatı (CIA) tarafından iktidardan uzaklaştırılır; yönetime askerler el koyarken Roma'da sürgünde bulunan Şah'ın ülkeye dönüşünün önü açılır.

Şah ile cumhuriyet taraftarları, solcular ve muhafazakâr Müslümanların yer aldığı muhalefet arasındaki cepheleşme artar. Muhalifleri gizli servisin desteğiyle takip ve baskı altında tutan Şah'ın ABD'ye bağımlılığı her geçen gün artar. Bağdat Paktı'nın önde gelen ülkelerinden birine dönüşen İran'ın silahlı kuvvetleri, modern Amerikan silahlarıyla donatılır.

Yönetime karşı sesi giderek yükselen muhalefete baskılar artar; tutuklamalar, idam cezaları ve sürgünler birbirini izler. Şah'ın büyük umutlarla uygulamaya koyduğu reform programına karşı çıkan Ayetullah Humeyni de sürgüne gönderilir. Humeyni, 1964'te ilk durağı Türkiye'ye geçtikten sonra Irak ve ardından 1978'te Paris'e yerleşir. Humeyni'nin mesajlarının kaydedildiği teyp bantları, İran'da giderek daha geniş kitlelere ulaşır.

Şah yönetimi, 1978 yılının başında, Humeyni'yi casus ilan ederek halk üzerinde artan etkisine set çekmeye çalışır. Ancak bu girişim üzerine, başta Humeyni yanlıları olmak üzere muhalefet tarafından organize edilen protesto gösterilerine şiddet karışır; hızla ülke geneline yayılan olaylarda yüzlerce kişi can verir. 1978 Eylül'ünde birçok şehirde sıkıyönetim ilan edilir; askerlerin göstericilere ateş açtığı başkent Tahran, kan gölüne döner.

ABD'nin de desteğini çektiği Şah zor duruma düşer; Washington yönetimi 1953'te olduğu gibi müttefikinin imdadına yetişmez. Ordu, 1978 yılının kasım ayında, yönetime el koyduğunu açıklar. Şah, durumu kurtarmak amacıyla son hamlesini yapar; Şahpur Bahtiyar'ı başbakanlığa atar. Ancak Bahtiyar, atamanın birkaç gün ardından İran'ı terk etmek zorunda kalır. 5 Şubat'ta istifa eden Şahpur Bahtiyar, kaçtığı Paris'te, yıllar sonra bir suikastta can verecektir. İran'da İslam Devrimi başlamıştır.