İran uranyumu nasıl zenginleştiriyor?

Avrupa Birliği ile İran arasında devam eden nükleer tartışmanın merkezinde uranyum zenginleştirme işlemi yer alıyor. Brüksel, İran’a “uranyumu kendin zenginleştirmekten vazgeç, nükleer yakıt çubuklarının tedariğini biz üstlenelim” diyor. Ancak Tahran yönetimi uranyum zenginleştirmekte ısrar ediyor.

Hatta İran, Nükleer Silahların Yaygınlaşmasını Önleme Anlaşması’nda yer alan 4’ncü maddesinin, nükleer faaliyetlerini meşru kıldığını ileri sürüyor. Bu madde, sözkonusu anlaşmaya imza atan her ülkeyi barışçıl amaçlar doğrultusunda nükleer enerji üretip kullanabilmesine imkan tanıyor. Ancak zenginleştirilmiş uranyum, yalnızca nükleer enerji değil, atom bombasının üretiminde de kullanılabiliyor.

Uranyum nasıl zenginleştiriliyor?

İran, nükleer faaliyetlerin çıkış noktası olan uranyumu Yezd Eyaleti’nden çıkarıyor. Doğal uranyum genel olarak iki farklı izotoptan oluşuyor. Kimyasal açıdan uranyum çeşitlerinin farkını tespit etmek mümkün değil. Fark, uranyumu meydana getiren elementlerin proton sayılarının toplamıyla ortaya çıkıyor.

Doğal uranyumun yüzde 99,3’ü, yani neredeyse tamamı U-233’den oluşuyor. Yüzde 0,7’lik doğal uranyumu ise çekirdek bölünmesine tabi tutulabilen U-235 meydana getirmekte. Nükleer enerji ve atom bombası yapımında kullanabilmek için doğal uranyum içindeki U-235 oranını artırmak gerekiyor. Yakıt çubukları, yani nükleer enerji için yüzde 4 olan bu oran, atom bombası yapımında yüzde 90’ları bulmakta.

Zenginleştirme işlemi iki aşamada yapılıyor: Önce öğütülmüş doğal uranyum, uranyum heksaflorid adı verilen gaza dönüştürülüyor. Gaz, aktarıldığı santrifüj makinelerinde U-235 oranı adım adım yoğunlaşacak şekilde döndürülüyor. İlk adım uranyum dönüşümü, ikincisiyse uranyum zenginleştirme. Bu iki kavram, halen uluslararası toplum ile İran arasında yürütülmekte olan tartışmanın gelişimi açısından önem taşımakta.

İsfahan tesisleri

Tartışmanın merkezinde yer alan İsfahan’daki tesisler yalnızca uranyum dönüşümü sürecinde kullanılıyor. Oysa İsfahan’ın kuzeydoğusunda yer alan Natanz tesislerinde uranyum zenginleştiriliyor.