Koleraya karşı erken uyarı sistemi

11 Eylül’e kadar sürecek olan Dünya Su Haftası’nda dünyanın dört bir yanından 2 bin 500 katılımcı suyla ilgili güncel sorunlara çözüm arıyor. Arıtma tesislerinde arıtılamayan mikroorganizmalarla mücadele, BM’nin insan hakkı ilan ettiği temiz içme suyuna erişim hakkının hayata geçirilmesi, giderek azalan su kaynaklarının tasarruflu kullanımı gibi. Dünya Su Haftası çerçevesinde verilen Stockholm Su Enstitüsü’nün ödülüne Amerikalı araştırmacı Rita Colwell layık görüldü. Kolera gibi su yoluyla bulaşan hastalıkların yayılmasında çevre, iklim ve mevsimlerin etkisini araştıran Colwell, koleraya karşı uydu destekli bir erken uyarı sistemi geliştirdi.

Kolera, Batılı sanayi ülkelerinde yaklaşık 100 yıldır görülmemesine rağmen kalkınmakta olan ülkelerde hastalık ve ölümlere yol açmaya devam ediyor. Dünyada her yıl yaklaşık 3 ila 5 milyon kişi koleraya yakalanıyor, tahminlere göre 120 bini hastalık nedeniyle yaşamını yitiriyor. Stockholm Su Enstitüsü Başkanı Anders Berntell, Amerikalı araştırmacı Rita Colwell’in kolera bakterisi ile mücadelede önemli bir katkı sağladığını belirtiyor:

“Koleraya yol açan bakteriler su yoluyla yayılıyor. Nedeni ise kötü hijyen koşulları ve sıhhî tesislerin eksikliği. Kalkınmakta olan ülkelerin çoğunda insanlar tuvaletlerini açık havada yapıyor, dışkılar doğaya karışıp, göl ve akarsular tarafından sürükleniyor. Önceleri koleranın sadece bu yolla bulaştığına inanılırdı. Rita Colwell, bakterinin ayrıca doğada uyur durumda bekleyebildiğini de keşfetti. Bu yeni bir bulguydu ve yeni olan herşey gibi kabul edilmesi zaman aldı.”

Rita Colwell ayrıca bakterinin sadece insandan insana geçtiği inancını da kırdı. Amerikalı araştırmacı uydu teknolojisi yardımıyla hastalığın ortaya çıkışını önceden haber verebilen bir erken uyarı sistemi geliştirdi. Bakterinin hareket zemini olarak kullandığı suda yaşayan organizmalar ilkbahar aylarında ışık ve ısının artmasıyla yayılmaya başlıyor. Hindistan kıyıları açıklarında düzenli olarak her yıl ortaya çıkan bu organizmalar uydu yoluyla gözlemlenebiliyor.

Kumaştan filtre

Rita Colwell, kolera hastalığının bulaşmasına karşı suyu filtre etmenin basit, ama etkili bir yöntem olduğuna dikkat çekiyor:

“Araştırmalarımızı tamamladıktan sonra, sonuçları en yoksul insanların yararına nasıl kullanabileceğimizi düşündük. Bakterinin, üzerinde harekete geçtiği planktonlar, yani suda yaşayan organizmalar, suda filtre edilebilecek büyüklükte. Bangladeş’deki kıyafetlerde kullanılan çeşitli kumaş cinslerini denedik ve geleneksel sari giysisinde kullanılan kumaşın, dörde, beşe katlandığında filtreleme için uygun olduğunu gördük. Bu şekilde zararlı taneciklerin büyük bölümü filtrelenebiliyor.”

Colwell ve ekibi üç yıl süren araştırma boyunca Bangladeş’te eve su getirmekle yükümlü ev kadınlarını filtreleme konusunda eğitmiş ve bu süre içinde hastalık oranının yarı yarıya düştüğünü gözlemlemiş. Özellikle Afrika’nın güney ve batı kesimleriyle, sel felaketinin yaralarını sarmaya çalışan Pakistan’da kolerayla mücadele eden bir diğer kurum da BM çocuklara yardım kuruluşu UNICEF.

'Diğer mikroorganizmalar unutulmamalı'

UNICEF’in su ve sıhhi tesislerden sorumlu bölüm başkanı Clarissa Brocklehurst Colwell’in filtreleme sisteminin çok olumlu bir gelişme olduğunu belirtiyor, ancak insanlara yanlış bir güvenlik hissi verilmemesi uyarısında da bulunuyor.

“Basit teknikleri ben de seviyorum. Kumaştan bir filtre işe yarayabiliyorsa bu iyi. Ama bu son nokta konmuş demek değil. Diğer bakteri ve organizmalar da gözardı edilmemeli. Bu nedenle insanlar çok iyi bilgilendirilmeli. Başka imkanlarınız yoksa suyunuzu filtre edin ama suyu diğer mikroorganizmalardan temizlemek için diğer teknikleri de görmezden gelmeyin. Ama tabii ki bu, insanları koleradan koruyabilecek basit bir yöntem.”

Erken uyarı sistemi

Clarissa Brocklehurst, filtreleme tekniğinin yeni olmadığını, Afrika’da Medine solucanı hastalığıyla mücadelede de kullanıldığını hatırlatıyor ve filtrelemeyle bakterinin kendisinin değil, bakteriyi taşıyan organizmanın atıldığını belirtiyor. UNICEF yetkilisi, buna rağmen Colwell’in bu araştırmasıyla kolera konusuna geniş kitlelerin dikkatini çektiğini vurguluyor. Rita Colwell ise dünyanın belirli bölgelerinde kolera gibi hastalıkların ortaya çıkışının önceden kestirilebilecek olmasının önemini vurguluyor:

“İyi yapılmış hesaplamalarla, örneğin Hindistan ya da Bangladeş kıyılarında bakterilerin yayılışını 2-3 ay öncesinden söyleyebiliyoruz. O zaman yerel sağlık kurumlarına da hastalığa karşı zamanında hazırlık yapma ve büyük miktarlarda temiz içme suyu stoklama imkanı doğuyor. Bu sayede tedavi hemen başlayabilir ve bakterinin insandan insana geçmesi engellenebilir.”

© Deutsche Welle Türkçe

Agnes Bührig / Çeviri: Beklan Kulaksızoğlu

Editör: Ahmet Günaltay