‘Rusya Türkiye’den tavizler bekliyor’

Rusya ile Türkiye arasındaki ilişkilerin normalleşmesi sürecinde resmi heyetler arasındaki ilk görüşme Moskova'da yapıldı. Görüşmeler çerçevesinde Türkiye ve Rusya Dışişleri Bakan Yardımcıları Ali Kemal Aydın ile Aleksey Meşkov biraraya geldi. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu'nun (USAK) Rusya Uzmanı Kerim Has görüşmeyi ve Rus uçağının düşürülmesinden sonra krize giren Rusya-Türkiye ilişkilerindeki normalleşme sürecini DW Türkçe'ye değerlendirdi:

DW Türkçe: Moskova'da yapılan Türkiye ve Rusya Dışişleri Bakan Yardımcıları Ali Kemal Aydın-Aleksey Meşkov görüşmesini yakından takip ettiniz. Bu görüşmeden somut bazı sonuçlar çıktı mı?

Kerim Has: Türkiye-Rusya arasında bir normalleşme süreci başladı, ancak Rusya'nın çok temkinli gittiğini söyleyebiliriz. Özelikle ikili ilişkilerde, ortak çıkar alanlarının olduğu noktalarda Rusya yaptırımlar uygulamıştı 24 Kasım sonrası, burada bir hafiflemeye gidilebilir. Ancak burada da temkinli hareket ettiğini görüyoruz Rusya'nın. Rusya ekonomik ilişkilerin yenilenmesini, turizm konusundaki yaptırımların kalkmasını Türkiye'nin Suriye'deki pozisyonuna bağlayacak gibi görünüyor. Türkiye'nin Suriye'de Rusya'yla birlikte hareket etmesi konusunda Rusya bazı tavizler bekliyor. Türkiye ile gerek ekonomik alandaki ilişkilerini gerekse de bölgesel politikalardaki ilişkilerini geliştirmeyi amaçlıyor.

Rusya Türkiye'deki terör tehdidinin çok yüksek olduğu görüşünde. Bir taraftan Türk hükümeti turizm konusunda da normalleşmenin bir an önce başlamasını istiyor. Sizce iki ülke arasındaki krizden turizmin aldığı yaralar kısa sürede kapanabilir mi?

Has: Yüksek sayılarda Rus turistin 2016'da tatile geleceğini düşünmüyorum. Ağustos ayı itibariyle charter seferlerine daha fazla rahatlık kazandırılacak, ancak sefer ve yolcu sayısı olarak bir anda eski seviyeye gelmesi zor görünüyor. Türkiye'deki terör tehdidi de Rusya'nın bu anlamda bu politikasını yavaştan almasını kolaylaştıran bir unsur. 2016 belki Rus turistler açısından Türkiye bağlamında kayıp bir yıl olacak. Turizmin eski seviyesine gelmesi 2-3 yılı alır. Rus medyasında son 7 ayda, uçak düşürüldükten sonra anti Türkiye propagandası yapılmışı. Bu Rus toplumunu da etkiledi. Her ne kadar Ruslarda Türkiye'ye bakışta çok negatif bir algı olmasa bile, Ruslar Türkiye konusundaki negatif propagandanın etkisiyle başka yerlerde tatil yapma planı yaptılar, yapıyorlar. Bu negatif algının da akşamdan sabah değişmesini beklememek lazım.

İki ülke arasındaki temel ayrılık noktalarından birini de Suriye politikası oluşturuyor. Bu konuda Türkiye'nin şimdiye kadar izlediği politikayı terk edip, Rusya'nın çizgisine yaklaşması ihtimali var mı?

Has: Rusya'yla normalleşmenin biraz Türkiye'nin Suriye'deki pozisyonuna bağlı olduğunu düşünüyorum. Özellikle Rusya bu konuda Türkiye'den Türkiye-Suriye sınırının tamamen kapatılması konusunda bir talebi mevcut. Rusya kesinlikle bu sınırın kapatılmasını istiyor. Öte yandan Rusya PYD meselesinde ikircikli bir tutuma sahip. Türkiye'nin Suriye politikasındaki revizyona karşılık Rusya'nın PYD ile ilişkisi Türkiye'nin istediği bir modele evrilebilir. Rusya bu konuda sert bir çizgiye sahip değil. Rusya'yla normalleşme Rusya'nın PYD konusundaki tutumunda da Türkiye'nin pozisyonuna yakınsamayı beraberinde getirebilir.

Esad'a yönelik tutum da belirleyici olabilir. Benim gözlemime göre, Esad'a karşı eski sert tutumu yok Türkiye'nin. Retorikte sert söylem biraz daha düşürüldü. Şahsi olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın değil de Binali Yıldırım ve yeni hükümetle birlikte Suriye'deki Esad rejimiyle konjonktürel açıdan bir çıkar yakınsamasına gidilebilir. Rusya'yla normalleşme de bu çıkar yakınsamasına bağlı.

İlişkilerin normalleşmesi için Rusya’nın Türkiye'den beklentileri neler ve bu beklentilere Türk hükümeti nasıl yaklaşıyor?

Has: Rusya Türkiye'yle ilişkileri eski seviyesine getirmeyi, eski seviyesinden daha yüksek seviyeye getirmeye de olumlu yaklaşıyor. Ancak bunu bu bölgesel politikalardaki Rusya ve Türkiye'nin ortak bir yaklaşıma sahip olmasına bağlıyor. En başta tabii ki Suriye meselesi var; genel olarak Ortadoğu'daki karışıklıklar konusunda veya içişlerine müdahale konusunda Türkiye'nin Rusya'nın pozisyonuna yaklaşmasına istiyor Moskova. Yine Dağlık Karabağ meselesinde Azerbaycan-Ermenistan-Rusya arasında çok ciddi, sıklaşan görüşmeler mevcut. Bu konuda ilerlemeler sağlanabilir. Bu çok da Türkiye'nin arzu etmediği bir yola girebilir. Ancak burada Azerbaycan kendisi açısından Dağlık Karabağ meselesine olumlu yanıt verirse Türkiye de ayak diremeyecektir diye düşünüyorum.

Ayrıca önemli pazarlık unsurlarından biri de Kırım Tatarları. Türkiye Kırım Tatarlarına yönelik provoke edici bir tavır takınmamıştı, ancak Kırım Tatarlarının Rusya'ya daha fazla entegre edilmesi konusunda bir tutum takınabilir Rusya.

Bir diğer önemli husus da Rusya açısından Karadeniz'deki gelişmeler; Romanya-Bulgaristan-Türkiye arasında NATO bünyesinde Karadeniz'de ortak bir filo kurulması planlanıyordu, onun haricinde de diğer NATO ülkeleri de Karadeniz'de dönüşümlü olarak askeri gemilerini göndererek Rusya'ya yönelik bir blok oluşturması arzulanıyordu, Karadeniz'in uluslararasılaşması söz konusuydu. Bulgaristan'ın bu projeyi reddetmesiyle bu durum yumuşamış oldu, ancak NATO'nun Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya bölgesine yaptığı askeri personel yığını Rusya'yı rahatsız eden bir unsur. Rusya Türkiye'den Karadeniz'in uluslararasılaşmaması bakımından gerek eylem gerek söylem konusunda adımlar bekliyor. Türkiye'nin NATO ve AB ile ilişkilerini zedelemeden Rusya ile yeni bir model ilişki biçimi geliştirilmesi gerekiyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Başak Özay