Zhao Memoiren

Eski Komünist Parti lideri Zhao Ziyang'ın anıları, "Prisoner of State / Devletin Mahkumu - Çinli lider Zhao Ziyang'ın Gizli Mülâkatları" adıyla kitaplaştırıldı. Komünizmin son kalelerinden olan Çin Halk Cumhuriyeti'yse yine o bilinen tavrını sürdürerek, sanki hiç böyle bir kitap yayımlanmamış gibi davranıyor. Çünkü söz konusu kitap, 1989'daki öğrenci ayaklanmasının Tiananmen Meydanı'nda kanlı bir şekilde bastırılmasını anlatıyor.

3 Haziran'ı 4 Haziran'a bağlayan gece, öğrenciler, akademisyenler ve entelektüeller, Çin Komünist Partisi yönetimi altındaki hükümetin yozlaşmasını protesto etmek ve daha fazla söz hakkı için Tiananmen Meydanı'nda bir araya gelmişlerdi. Çin Halk Cumhuriyeti'nin askeri gücü olan Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun gruba müdahalesi sonucu 4 Haziran, tarihe kanlı ve korkunç bir sayfa olarak geçti. Buna rağmen bugün bile Çinli politikacılar, ordunun müdahalesinin devletin bütünlüğünü korumak için gerekli olduğunu savunuyorlar. Zhao Ziyang'sa anılarında bu savunmanın bir yalandan ibaret olduğunu belirtiyor.

Bir avuç kişinin yaptığından herkes sorumlu tutulamaz

Zhao, "Öğrenci hareketi, partiye karşı düzenlenmiş bir komplo, sosyalizm karşıtı bir hareket olarak gösterildi. Şu sorulmalı: Bu nasıl bir plan, nasıl bir komplo? 4 Haziran hareketini hâlâ devrim karşıtı bir ayaklanma olarak niteleme eğilimi sürüyor mu? Orada düzeni sağlayan öğrencilerdi. Birkaç kişi askerlere saldırdığı zaman, askerleri koruyan da yine öğrencilerdi. Tabii ki aralarında şiddet yanlısı birkaç öğrenci de vardı. Ancak bu bir avuç kişinin yaptığından, gösteri yapan tüm öğrenci ve insan kalabalığı sorumlu tutulamaz." diyor.

Zhao Ziyang'ın anıları, kaydedildiği eski kasetlerden tercüme edildi. Devrik liderin otuz kasette bir araya getirdiği anıları, arkadaşları tarafından yurt dışına çıkarılmıştı. Ayaklanmanın yaşandığı 1989 yılında Zhao Ziyang, Çin Komünist Partisi'nin lideriydi. Zhao, reformcu ve liberal kişiliğiyle tanınıyordu. Demokrasi hareketinin siyasi sembolü haline gelmişti. Zhao, hükümetin, ayaklanmaya daha fazla göz yummayacağını fark eder etmez, göstericileri uyarmak için Tiananmen Meydanı'nın yolunu tutmuştu.

Konuşmanın ertesi günü görevinden azledildi

Zhao öğrencilere, "Öğrenciler! Çok geç geldik. Çok üzgünüm. Her ne kadar bizi eleştiriyor olsanız bile, bu sizin en doğal hakkınız" şekilnde konuşmuştu.



Zhao'nun yaptığı konuşma sırasında göz yaşlarına güçlükle hakim olduğu haberi, çok kısa sürede tüm dünyaya yayıldı. Komünist Parti'nin merkez karar ve yürütme kurulu olan Politbüro, Çinli liderin göstericilere sempati duyuyor olmasını, imajlarına vurulan çok ağır bir darbe olarak gördü. Bunun üzerine Zhao, konuşmasının ertesi günü görevinden azledildi. Kanlı müdahale sırasında da evinde sıkı bir gözetim altındaydı. Yani kitabın da adına uygun olarak o "devletin bir makhumuydu" artık. Zhao anılarında o geceyle ilgili olarak "3 Haziran'ı 4'üne bağlayan gece, ailemle birlikte bahçede oturuyordum. Uzaktan silah sesleri duydum. O anda, dünyayı sarsacak bir trajedinin yaşanıyor olduğunu adım gibi biliyordum" diyor.

Çin hükümeti yaşanan kanlı müdahalenin unutulması için elinden gelen her şeyi yaptı. Halen okutulmakta olan ders kitaplarında, yirmi yıl önce yaşanan olaylarla ilgili tek bir satır bile geçmiyor. O gün orada olup, olayları birebir yaşayanlarsa, hâlâ bununla ilgili konuşmaya dahi çekiniyorlar. Zhao Ziyang'ın ev hapsi bundan dört yıl önceki vefatına kadar devam etti ve Zhao, sansürlenen katliamın tanığı olarak son nefesini verdi.


Petra Aldenrath / Çeviri: Banu Ertek

Editör: Murat Çelikkafa