Türkiye güvenli ülke mi?

Almanya Başbakanı Angela Merkel’in cumartesi günü Türkiye’ye yapmayı planladığı ziyaretin en önemli konusunu Türkiye ile AB arasında yapılan mülteci anlaşması oluşturuyor. Merkel’in AB Konseyi Başbakanı Donald Tusk ve AB Komisyonu Başkan Yardımcısı Frans Timmermanns ile birlikte Gaziantep’e yapacağı ziyarette, anlaşmanın uygulanmasına ilişkin incelemelerde bulunması bekleniyor. Bu anlaşma uyarınca Yunanistan’a Türkiye üzerinden kaçak olarak gelen, iltica başvurusu hakkı olmayan ya da başvuruları reddedilen mülteciler geri gönderiliyor. Geri gönderiler her bir Suriyeli için de Türkiye'den yasal yollarla bir Suriyeli kabul ediliyor. Bu sayede Avrupa’ya gelen mülteci sayısında azalma olduğu için AB Komisyonu, anlaşmanın uygulanmasından memnun.

Ancak insan hakları örgütleri bu konuda aynı görüşü paylaşmıyor. Türkiye İzmir kenti ile Yunanistan’ın Midilli Adası’nda mültecilerin durumuna tanıklık eden mülteci hakları için çalışan Pro Asyl adlı derneğin Avrupa Danışmanı Karl Kopp, anlaşmayı “devletler hukukuna aykırı” olarak nitelendiriyor. Kopp, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, bunun nedenlerinden birinin Yunanistan’daki koşullar olduğuna dikkat çekti. “Yunanistan’da erkek, kadın, çocuk ve hasta ayrımı yapılmadan sığınmacıların insanî olmayan koşullarda hapsedildiğini” belirten Kopp, sığınma başvurularının hızla değerlendirilmesinin ardından bu insanların Türkiye’ye kitleler halinde geri gönderildiğini söyledi. Kopp, bu anlaşmaya karşı çıkmalarına esas neden olarak ise Türkiye’nin güvenli üçüncü bir ülke olmamasını gösterdi. Uluslararası Af Örgütü de Türkiye’nin güvenli üçüncü ülke olmaması nedeniyle Türkiye ile AB arasındaki mülteci anlaşmasına karşı çıkıyor.

Türkiye güvenli ülke değil

Peki, nedir güvenli üçüncü ülke? Cenevre Mültecilerin Hukukî Durumuna İlişkin Sözleşme ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin maddelerini yerine getiren devletler, güvenli üçüncü ülke sayılıyor. Bunlar arasında, AB üyesi ülkeler ile Norveç ve İsviçre bulunuyor.

Uluslararası Af Örgütü Mülteci Politikası ve Hakları Uzmanı Wiebke Judith, Türkiye’nin güvenli üçüncü ülke olarak sayılmasının “Avrupa hukuku açısından uygun olmadığını” belirtiyor. DW Türkçe’ye konuşan Judith, bunun nedenini şu sözlerle açıkladı: “Türkiye’nin güvenli üçüncü ülke olabilmesinin şartı Cenevre Sözleşmesi’nin sınırlama konmadan onaylanması. Ancak Türkiye bunu yapmadı. Türkiye tarihî nedenler yüzünden Cenevre Mülteci Sözleşmesi’ni Avrupa ile sınırlandırarak onayladı. Türkiye’de Cenevre Sözleşmesi’ne göre sadece Avrupalılar mülteci statüsü elde edebiliyor.”

Türkiye, Cenevre Mültecilerin Hukukî Durumuna İlişkin Sözleşme'yi 1951 yılında imzaladı. O dönemde sözleşme sadece 1951 öncesinde Avrupa’daki olaylar nedeniyle sığınma talebinde bulunanları kapsıyordu. 1967 yılında sözleşmeye eklenen protokol ile coğrafi sınırlama ve zaman kaldırıldı. Ancak Türkiye ek protokolü imzalamasına rağmen, coğrafi kısıtlamayı kaldırmadı. Dolayısıyla Türkiye’de sadece Avrupa ülkelerinden gelerek sığınma başvurusunda bulunanlara mülteci statüsü veriliyor. Diğer bölge ülkelerinden gelenlerin ise Türkiye’ye sığınma hakkı bulunmuyor. Türkiye’ye gelen 2,7 milyon civarında Suriyeli geçici koruma statüsü ile ülkede kalıyor.

Sığınmacıların Türkiye’deki durumu

Pro Asyl'den Karl Kopp, Türkiye'nin mülteciler için önemli katkı sağladığının altını çiziyor. Fakat, Kopp Türkiye’de Suriyeli mültecilerin çalışma hayatına katılmasının ve sosyal şartlarının çok zor olduğuna dikkati çekti. Kopp, Afganistan, Irak, İran gibi ülkelerden gelenler için de “Türkiye’nin kesinlikle güvenli bir ülke olmadığını, çünkü Türkiye’nin bu insanlara Cenevre Mülteci Sözleşmesi uyarınca adil sığınma başvurusu hakkı veya mülteci statüsü tanımadığını” söyledi.

Bu çerçevede Uluslararası Af Örgütü, ayrıca Suriyeli sığınmacıların Türkiye tarafından ülkelerine geri gönderilmelerini de eleştiriyor. Uluslararası Af Örgütü’nden Wiebke Judith, “Ocak ayının ortasından bu yana neredeyse her gün yaklaşık 100 Suriyeli çocuk, kadın ve erkeğin, Suriye’de hayatlarının tehlike altında olmasına rağmen sınır dışı edildiğine” dikkati çekti.

Yunanistan Türkiye’yi güvenli saymadı

Mülteci hakları konusunda uzman olan Judith, bu sınırdışı edilmeleri dikkate almayan AB ve Almanya’yı eleştiriyor. Judith, “burada insan hakları ve Uluslararası Af Örgütü’nün Türkiye’den kitlesel sınır dışı edilmelere ilişkin raporlarının dikkate alınmaksızın siyasi bir tutum izlendiğini” söyledi.

Bütün bu sorunlara rağmen, Türkiye ile AB arasında varılan uzlaşmaya göre, Yunanistan’ın Türkiye’yi güvenli üçüncü ülke olarak ilân etmesi planlanıyordu. Ancak Yunanistan plana uymadı. Judith, Türkiye ile AB arasında yapılan anlaşma yürürlüğe girmeden önce ilgili yasalarda bazı değişikler yapan Yunanistan’ın “Türkiye’yi açıkça güvenli üçüncü ülke ilân etmediğini” hatırlattı. Judith, “bunun yerine esas sığınma prosedüründen önce bir süreç başlatılıyor ve burada Yunanistan’ın resmi olarak yükümlülükleri incelendikten sonra, bu durum için Türkiye’nin güvenli üçüncü ülke olup olmayacağına bakılıyor” dedi.

Güvenli kaynak ülke tartışması

Türkiye'nin vize serbestisi karşılığında yerine getirmesi gereken 72 kriterden biri de Cenevre Mültecilerin Hukukî Durumuna İlişkin Sözleşme’ye ilişkin gerekli düzenlemeleri yaparak coğrafi kısıtlamaları kaldırması. Ancak Türkiye bunu yerine getirse dahi tartışmaların tam olarak sona ermesi beklenmiyor. Zira gündemde olan bir diğer konu Türkiye’nin güvenli kaynak ülke ilân edilmesi. Güvenlik kaynak ülke, mültecilerin geldiği ülke demek. Bir ülkenin güvenli kaynak ülke sayılabilmesi için, o ülkenin demokratik sistemle yönetiliyor olması gerekiyor. Cenevre Sözleşmesi ve Avrupa hukukuna göre ayrıca işkence, insanlık dışı muamale veya cezalandırma, şiddet tehditi ve silahlı çatışmanın yaşanmıyor olması da şart.

AB’ye üye 12 ülkenin, güvenli kaynak ülke listesi bulunuyor. Türkiye sadece Bulgaristan tarafından güvenli kaynak ülke sayılıyor. Ortak bir liste oluşturulmasını isteyen AB Komisyonu, Türkiye’nin de güvenli kaynak ülke olmasını öneriyor.

Almanya’da da Türkiye’nin güvenli kaynak ülke sayılmasına ilişkin tartışmalar sürüyor. Alman hükümeti içinde konu İçişleri Bakanlığı’nın yetki alanında bulunuyor. İçişleri Bakanı Thomas de Maiziere, Türkiye’nin güvenli menşe ülke olarak tanınabileceğini söylemişti. Ancak insan hakları örgütleri bu fikre karşı çıkarak, Türkiye’nin güvenli kaynak ülke olarak tanınamayacağına dikkati çekiyor.

Pro Asyl’den Karl Kopp, “AB üyeliğine aday olan Türkiye sığınmacılar için önemli katkı sağlamış olsa da, ülkede insan hakları durumunun sorunlu olduğu” için Türkiye’nin güvenli kaynak ülke olarak tanınamayacağını savundu. Kopp, “ülkenin doğusunda savaşı andıran çatışmaların yaşandığını, basın özgürlüğünün büyük ölçüde kısıtlandığı, gazetecilerin hapse atılmakla tehdit edildiği hatta tutuklandığı Türkiye’de insan haklarına ilişkin durumun daha kötüleşebileceğini” belirterek, Türk vatandaşlarının sığınmacı olarak Avrupa’ya gelmesinden kaygı duyduklarını söyledi.

© Deutsche Welle Türkçe

Jülide Danışman