Türkmenbaşı’nın halefi netleşiyor

Türkmenistan’ı Saparmurat Niyazov sonrasında yönetecek isim netleşiyor. Siyasi gözlemciler, zengin doğal gaz ve petrol yatakları nedeniyle Batılı ülkeler açısından da büyük stratejik öneme sahip ülkenin yeni devlet başkanının Gurbangulu Berdimuhammetov olmasına kesin gözüyle bakıyor. Halen devlet başkanlığını vekaleten yürüten Berdimuhammetov, 2 bin 500 üyeli Halk Maslahatı tarafından 11 Şubat’ta yapılması kararlaştırılan devlet başkanlığı seçimine katılmasına izin verilen altı kişi arasında yer aldı. Türkmenistan’ın tek kayıtlı partisi konumundaki Demokratik Parti'nin Genel Sekreteri Oncik Musayev, Halk Maslahatı üyelerine, "Büyük liderimizin anısına, aydınlık geleceğimizin anısına, sizi Berdimuhammetov'a oy vermeye çağırıyorum" diye seslendi. Adını daha sonra Türkmenbaşı olarak değiştiren Saparmurat Niyazov, Türkmenistan’ı 21 yıl boyunca demir yumruk ile yönetmişti.

Türkmenistan devlet başkanlığının en güçlü adayı Gurbangulu Berdimuhammetov, mütevazı adımlarla yola çıktığı siyasi hayatında baş döndürücü bir hızla yükseldi. Türkmenistan’ın güneyindeki Ahal vilayetine bağlı Göktepe’de 1957 yılında dünyaya gelen Berdimuhammetov, yüksek öğrenimini Aşkabat Tıp Fakültesi’nde tamamladı. Önce fakülteye bağlı polikliniklerde diş hekimi olarak çalışan Gurbangulu Berdimuhammetov, daha sonra Sağlık Bakanlığı’nda Diş ve Ağız Sağlığı’ndan sorumlu bölümün daire başkanlığına atandı. Berdimuhammetov, 1997 yılında Sağlık Bakanlığı’na getirildi. Bakanlığı sırasında Niyazov’un büyük tartışmalar yaratan sağlık politikalarını uyguladı. Tasarruf önlemleri gerekçe gösterilerek birçok hastane kapatıldı, binlerce sağlık personeli işten çıkarıldı.

Sessiz ama derinden

Bakanlar Kurulu üyeleri Niyazov’un aldığı kararlarla sık sık değişirken Berdimuhammetov yerini korumayı başardı. Devlet Başkanı Saparmurat Niyazov, Gurbangulu Berdimuhammetov’u gözdeleri arasında gördüğünü kamuoyunda da açıkça ifade etti. Berdimuhammetov’un yükselişinde önemli bir aşamayı 2001 yılında başkan yardımcılığına getirilmesi oluşturdu. Kabinenin diğer üyeleri sık sık demeçler vermesine karşın Berdimuhammetov geri planda kalmayı tercih etti.

Sessizliği yeğleyen Gurbangulu Berdimuhammetov’un devlet başkanlığını vekaleten yürüteceğinin açıklanması, bu nedenle pek çok siyasi gözlemciler tarafından şaşkınlıkla karşılandı. Türkmenistan’ın yeni liderinin belirlenmesi için yürütülen mücadelede Berdimuhammetov’un ön plana çıkmasında, Başkanlık Muhafızları Komutanı Akmurad Recepov ile kısaca “silovik” olarak bilinen Güvenlik Bakanlığı’nın üst düzey yöneticileri etkili oldu. Anayasaya göre geçici devlet başkanlık görevini üstlenmesi gereken parlamento başkanı Övezgeldi Atayev, Niyazov’un ölümünün üzerinden birkaç saat bile geçmeden hakkında yürütülen ceza davaları gerekçe gösterilerek gözaltına alındı. Övezgeldi Atayev tasfiye edilirken diğer taraftan Berdimuhammetov’un devlet başkanlığına engel teşkil edebilecek detaylar, arka planda ortadan kaldırıldı.

Seçileceğine kesin gözüyle bakılıyor

Carnegie Enstitüsü Moskova bürosunda görev yapan Orta Asya uzmanı Arkadij Dubnow, Berdimuhammetov’un Niyazov’un yerini almasına kesin gözüyle bakıyor: “Bütün dünya şimdiden bu kişinin ismini telaffuz etmeyi öğrenmeli. Çünkü Gurbangulu Berdimuhammetov, Türkmenistan’ın yeni Devlet Başkanı olacak ve bu ülkeden doğal gaz almak isteyen herkes, pazarlık masasında onunla karşı karşıya oturacak.”

Bir başka Orta Asya uzmanı, Michael Laubsch da 11 Şubat’ta yapılacak devlet başkanlığı seçiminin son gelişmelerden sonra artık bir formaliteden ibaret olduğuna dikkat çekiyor: “Recepov ve Berdimuhammetov’a destek veren güvenlik güçlerinin diğer yetkilileri, onun ön plana çıkmasını sağladılar. Berdimuhammetov'un devlet başkanlığı seçimini kazanması neredeyse kesin gibi...”

Uzun yıllardır totaliter rejimin egemen olduğu Türkmenistan’da muhalefet bulunmuyor. Niyazov yönetimine karşı çıkan az sayıda Türkmen ya gözaltına alındı ya da yurtdışına kaçmak zorunda kaldı. Siyasi gözlemciler, Saparmurat Niyazov’un ölümü sonrasında Türkmenistan’da demokratik değişim beklentisine girenlerin hayal kırıklığına uğradığına işaret ediyor.