1. İçeriğe git
  2. Ana menüye git
  3. DW'nin diğer sayfalarına git

Yeni evlilik yasası Afganistan’ı böldü

29 Nisan 2009

Afganistan’da ülkenin neredeyse yüzde 20’sini oluşturan Şii nüfusu kapsayan evlilik yasası tartışma yarattı. Kadına eşiyle cinsel ilişkiye girme zorunluluğu getiren yasa, modern Afgan kadınların tepkisine yol açıyor.

https://p.dw.com/p/HgVK
Tartışmalı yasa, Afgan kadınlar tarafından protesto ediliyor
Tartışmalı yasa, Afgan kadınlar tarafından protesto ediliyorFotoğraf: Vaesi

Afganistan’daki Şii kadınların evlilik içindeki konumunu kurallara bağlayan 253 maddelik yasanın özellikle iki maddesi Avrupa, ABD ve NATO'dan sert tepki gördü. Yasanın tartışmalı 132’nci maddesinde, ‘kadının, kocasının cinsel isteklerini karşılamakla yükümlü olduğu’ belirtiliyor. Ayrıca kocasının istemesi durumunda kadının makyaj yapmak zorunda olduğu, kadının kocasının izni olmadan evden çıkamayacağı da dikkat çeken maddeler arasında. Yasanın bir başka maddesi de kadının eğitim görmesini ve çalışmasını imkânsız hale getirecek koşullar içeriyor.


Tartışmalı maddeler

Yasa, daha tasarı halindeyken tartışmalara yol açmış, gelen tepkiler nedeniyle Adalet Komisyonu’nda bazı değişiklikler yapılmıştı. Örneğin evlenme yaşı başlangıçta kızlar için dokuz, erkekler için 16 olarak belirlenmiş, ancak bunun hem Afgan Anayasası hem de uluslararası antlaşmalara aykırılığı nedeniyle kızların evlilik yaşı 16’ya, erkeklerinki 18’e çıkarılmıştı. Kaldı ki, kızların 16 yaşında evlenmesi de Afgan Anayasası’na aykırı. Kabil’de Şiilerin önde gelen isimlerinden Kasım Yasdanye, tartışmalı bir diğer maddeyi şöyle özetliyor:

“Yeni yasada bir madde daha var. Erkeğin iktidarsız olması durumunda kadının boşanma imkânı mevcut. Ama bu hakkı kullanabilmesi için kadının bu iddiasını kanıtlaması gerekiyor. Yasanın kanıt olarak gördüğü ise, erkeğin ‘karısının yanında' başka bir kadın ile de cinsel ilişkiye girememesi. Bu kanıtın gösterilememesi durumunda kadının boşanma hakkı yok. Çünkü erkeğin iktidarsızlığının temel nedeni olarak kadının kendisi görülüyor.”

İnsan hakları savunucuları, yasanın evlilik içi tecavüzü meşru kılacağı eleştirisinde bulunuyor. Yasayı protesto edebilmek ise kolay değil. Geçtiğimiz haftalarda protesto için toplanan 300 kadın, yasayı savunan bini aşkın karşı gösterici tarafından çembere alındı. Protestoculara, “Hristiyanların köleleri, dönekler’ diye hakaret edildiği ve yer yer taş atıldığı haberleri de ajanslara yansıdı.

Afgan medyası mesafeli

Yasayı protesto eden kadınlara destek ise neredeyse yok gibi. Ne siyasi partiler ne de yetkili kurumlar konuya ilgi gösteriyor. Afgan medyası da konuya mesafeli durmaya özen gösteriyor. Haberlerde aşırı dinci ya da muhafazakâr görüşlere destek verildiği de gözleniyor. Mezar-ı Şerif’te yayın yapan kadın radyosu Rabya Balche’nin yöneticisi Mobina Kayrandiş de temkinli. Yasanın gözden geçirilme süreci sona erene kadar konuyla ilgili bir şey söyleyemeyeceğini belirtiyor. Ancak açık açık yasayı eleştiren kadınların hayati tehlikeyle karşı karşıya oldukları da biliniyor. Kayrandiş, şunları söylüyor:


“Kadınların sorunu, son derece geri kafalı dini liderlerle karşı karşıya olmaları. Kadın haklarına karşı tahriklerini Kuran’dan ya da hadislerden alıntılarla destekliyorlar. Ama onların dediklerini sorgulamak hayati tehlike anlamına geliyor. Mezar-ı Şerif’te benzer bir olay oldu. Kısa süre önce Meliha Zasauar adından bir kadın, bir gazeteye yazdığı makaledeki yazım hatası nedeniyle yöredeki hocalar tarafından ölüme mahkûm edildi.”

Uluslararası sert tepkilerin ardından Devlet Başkanı Hamid Karzai, imzaladığı yasanın yürürlüğe girmesini şimdilik geciktiriyor. Ancak Karzai yasayı savunmaktan da geri kalmıyor ve eleştirilerin çeviri hatası ya da yanlış yorumlardan kaynaklandığını belirtiyor. Hamid Karzai, Adalet Bakanı’na yasanın yeniden kapsamlı bir şekilde gözden geçirilmesi için talimat verdiğini, gerekirse din adamlarına da danışarak değişiklikler yapılacağını ve yasanın yeniden Meclis’e sunulacağını açıkladı.


Şii din adamları kızgın

Afganistan’ın önde gelen Şii din adamlarından Muhammed Asıf Mohseni ise yasanın arkasında durmaya devam ediyor. Yurtdışından gelen eleştirileri, ‘ülkenin içişlerine yönelik, kabul edilemeyecek bir müdahale' olarak nitelendiren Mohseni, yasada başka değişiklik yapılamayacağını söyledi. Kabil’deki Kadınların Siyasi Katılımı Komitesi’nden Dr. Alema, yasada değişiklik konusunda kötümser olduğunu belirtiyor:

“Değişiklik önerilerimizle birlikte kısa süre önce birkaç kadın Adalet Bakanı’nı ziyaret ettik. Devlet Başkanı Karzai’nin bize yasanın değiştirileceği sözü verdiğini anlattık. Ama yaptığımız görüşme, bana değişiklik istemedikleri izlenimini verdi. Adalet Bakanı bize, “Siz bırakın, biz Karzai ile konuyu hallederiz” dedi. Ama biz kadınlar, onların sadece zaman kazanmaya çalıştığını biliyoruz. Ortalık yeniden durulduğunda, kabul edilip imzalanmış olan yasayı yavaş yavaş yeniden çekmeceden çıkaracaklar.”


Karzai’nin vaatleri

Dr. Alema endişelerinde çok da haksız sayılmaz. Zira Devlet Başkanı Hamid Karzai daha önce de yerine getirmediği vaatlerde bulundu. Afganistan Anayasası’nın kendi içindeki çelişkiler de bir başka sorun. Anayasa bir yanda Şiilere kendi yasalarına sahip olma hakkı verirken, diğer yanda kadın-erkek eşitliğini de güvenceye alıyor. Öte yandan Anayasa’ya göre tüm yasaların şeriata uygun olması da gerekiyor. Son evlilik yasası Afgan yasa sistemindeki sorunları bir kez daha tüm açıklığıyla gözler önüne sermiş oldu.

Nabila Karimi-Alekozai / Çeviri: Beklan Kulaksızoğlu
Editör: Meltem Karagöz