تاثیر استاد فرامرز پایور بر موسیقی ایران<br> گفت‌وگو با پشنگ کامکار، نوازنده‌ی سنتور

دویچه وله: آقای کامکار، شما نوازنده‌ی برجسته سنتور هستید و با استاد پایور نیز از نزدیک آشنا بوده‌اید، لطفا در مورد ویژگی‌های هنری استاد پایور بفرمایید.

پشنگ کامکار: من افتخار شاگردی استاد پایور را نداشتم. اما او همیشه برای من الگو و اسطوره بوده است. من خودم را مدیون کتاب‌های با ارزش و شیوه‌ی جذاب ایشان می‌دانم. استاد نه فقط نوازنده، بلکه ردیف‌دان، تئوریسین، آهنگساز و رهبر ارکستر و در واقع یک دایره‌المعارف در موسیقی ایران محسوب می‌شد.

شما سال‌هاست که مشغول به تدریس ساز سنتور در دانشگاه و آموزشکده‌های مختلف موسیقی هستید، تالیفات استاد پایور چه تاثیری در زمینه آموزش ساز سنتور داشته است؟

استاد پایور در نوجوانی که به محضر استاد صبا راه پیدا کرد، ۱۲ سال تمام ردیف‌های صبا را نزد او به خوبی فرا گرفت. استاد پایور خیلی تاکید می‌کرد که حالت‌ها و ظرایف موسیقی را مخصوصا ردیف صبا را باید به خوبی به شاگردها آموزش داد. خاطره‌ای فراموش نشدنی هم از استاد پایور دارم: حدود ۲۵ سال پیش، در یک مجتمعی در وزارت ارشاد تدریس می‌کردم. استاد شنیده بودند که من ردیف‌های صبا را آموزش می‌دهم و از من خواستند که به کلاس من بیایند. ایشان بعد از نیم ساعت که در کلاس من بودند، به من گفتند که شما با اینکه مستقیم شاگرد استاد صبا نبوده‌اید، ردیف او را به خوبی اجرا می‌کنید.

به شاگردهای من هم گفتند، قدر استادتان را بدانید. چون کسی که شاگرد صبا نباشد، نمی‌تواند به این‌گونه ردیف او را اجرا کند.

به عنوان نوازنده‌ای که در واقع به همراه مرحوم مشکاتیان به نسل بعد از استاد پایور تعلق دارید، ‌آیا فکر می‌کنید ایشان در شیوه نوازندگی شما هم تاثیر داشته‌اند.

بله، حتما. ایشان از کودکی برای من الگو بوده‌اند. هم تکنیک‌شان و هم شیوه‌شان. ایشان بدعت جدیدی را در شیوه سنتورنوازی بر روی اصول علمی و تکنیکی پایه‌گذاری کنند. پیش از ایشان بیشتر شیوه‌ی سینه به سینه و گوشی و غیرعلمی رواج داشته است. ایشان مکتبی علمی و تکنیکی پرقدرت داشته‌اند. هم من و هم مرحوم مشکاتیان تاثیر بسزایی از استاد پایور گرفته‌‌ایم.

گفته می‌شود که یکی از تکنیک‌های نوازندگی سنتور که با یک دست آکورد می‌زنند و با دست دیگر ملودی، از ابداعات استاد پایور بوده است. روشی که برادر شما اردوان کامکار ‌آن را پی گرفته است.

استاد پایور در قطعه‌ای این شیوه را اجرا کرده است که یک دست آکورد بگیرد و دست دیگر ملودی. ایشان در جلد یکی از کتاب‌های خود نوشته است که امیدوارم که در آینده این شیوه متداول شود و شخصی این روش را ادامه دهد. استاد پایور بنیان‌گذار این ایده بوده‌اند. اما در ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته از این شیوه آن چنان استقبال نمی‌شد. بیشتر شیوه‌ی سنتی و ردیف‌نوازی متداول بوده است. من ادامه‌دهنده‌ی شیوه استاد پایور بوده‌ام. اردوان هم همین شیوه را به روشی مدرن‌تر و امروزی‌تر ادامه داد. هرچقدر که زمان به جلو می‌رود، این تغییرات حاصل می‌شود، البته نه اینکه سنت‌ها از بین برود، منتهی کامل‌تر و امروزی‌تر می‌شود.

تالیفات استاد پایور در زمینه سنتور به گونه‌ای است که از کتاب دستور سنتور تا چهارمضراب‌هایی با ساختارهای پیچیده، شامل نوازندگان مبتدی تا پیشرفته هم می‌شود، شما به عنوان مدرس موسیقی که خود تالیفاتی در زمینه آموزش موسیقی دارید، نقش استاد پایور را در شناختن این ساز و علاقه‌مند کردن هنرجویان جوان چگونه می‌بینید.

ایشان نقش بسزایی داشتند. قبل از ایشان این ساز خیلی محفلی بود و به مردم آن چنان معرفی نشده بود. او در واقع برای این ساز خیلی ارزش قائل شد و چون استاد پایور ‌آدم خیلی منظم و جدی بود، از آن حالت مجلسی این ساز را به مردم و به خصوص جوانان معرفی کرد. اتفاقا چند سال قبل در سفری که به آلمان داشتم، ‌یک آلمانی بعد از اینکه متوجه شد من ساز می‌زنم، گفت من یک سی‌دی از استاد پایور دارم، چقدر موسیقی ایران و این ساز زیبا است. منظورم این است که ایشان سنتور را نه فقط به جوانان ایران بلکه به مردم جهان شناساند. استاد پایور یک هنرمند جهانی است. من به همه موزیسن‌های دنیا درگذشت استاد پایور را تسلیت می‌گویم. درست است که ایشان از میان ما رفته است‌، اما کارهای ایشان همیشه زنده است و هنرمند هیچگاه نمی‌میرد.

مصاحبه‌گر: کاوه بهرامی

تحریریه: مصطفی ملکان