Çfarë janë goranët?

Deutsche Welle: Disa studiues mendojnë se goranët janë popull ballkanik para-sllav, i përzier me sllavët në shek. e 6 dhe të 7. Të tjetër mendojnë se goranët janë popull sllav. Çfarë mendon Dr. Thede Kahl nga Akademia Austriake e Shkencave?

Dr. Thede Kahl: Për të shqyrtuar identitetin e goravëne, duhet parë fillimisht ku futen myslimanët që flasin gjuhë sllave, çfarë janë ata, jo vetëm në Shqipëri por edhe në vendet fqinje. Goranët gjenden në Kosovë, Maqedoni dhe kryesisht në Shqipëri. Nëse ata i definon si myslimanë që flasin gjuhë sllave, atëherë lind pyetja cilën gjuhë sllave flasin, dhe e dyta çfarë kanë qenë më parë, pra çfarë kanë qenë para se të myslimanizohen dhe sllavizohen. Per këtë pyetje ka disa teori.

Deutsche Welle: Nga vende dhe grupe të ndryshme bëhen përpjekje për t`i përvetësuar goranët si pjesë të tyre, pse?

Dr. Thede Kalh: Të nisur nga pikëvështrime nacionale, vende të ndryshme bëjnë përpjekje që ta përvetësojnë këtë grup, për shembull ka gjuhëtarë maqedonas që i quajnë goranët maqedonas për shkak të afërsisë gjuhësore, ashtu siç ka edhe bullgarë që i quajnë goranët bullgarë. Këto përpjekje nuk kanë të bëjë me lëvizjet e goranëve, pra nuk ndodhin sepse goranët kanë ardhur prej këtyre vendeve, ose se aty kanë origjinën etnike, por lidhen me definimin e tyre në bazë të gjuhës. Që do të thotë, se për shkak të afërsisë së madhe gjuhësore me maqedonishten e Shkupit, pra maqedonishten sllave, e parë tradicionalisht nga bullgarët si dialekt bullgar, edhe dialekti sllav i Shqipërisë, i përdorur nga goranët shihet si dialekt bullgar.

Deutsche Welle: Por çfarë janë goranët?

Dr. Thede Kahl: Duke u nosur nga një pozicion neutral nuk mund të jepet përgjigje se ç`grup ka qenë ai që është islamizuar dhe pastaj sllavizuar. Por, goranët janë një popull i vjetër në Ballkan. Po ashtu si torbeshët në Maqedoni ose pomakët në Bullgari, vetëm se më pak të studiuar dhe më të paktë në numër. Origjina e goranëve nuk dihet me siguri. Në vendet perëndimore në librat e historisë thuhet, se bëhet fjalë për një grup kristian të ballkanit që është islamizuar, dhe për të cilët nuk dihet sa i kristianizuar ka qenë para islamizimit.

Deutsche Welle: Ju mendoni se për të kuptuar më shumë mbi goranët duhen parë edhe grupet e tjera sllave në Shqipëri...

Dr. Thede Kahl: Rreth Shqipërisë ekzistojnë disa gjuhë sllave, në veri Mali i zi me malazezçen, serbo-kroatisht më parë, në verilindje Kosova me gjuhën shqipe, por edhe me një pakicë gorane, në lindje me Maqedoninë, dhe ky grup gjuhe ka pakicën e tij në Shqipëri, dhe në juglindje në zonën e Ohrit dhe Prespës ndodhet një pakicë sllave. Këto grupe duhen dalluar, dhe në fushën gjuhësore ata dallohen lehtë, por e vështirë është politikisht.

Deutsche Welle: Pra ju i quani ata "grup" duke i dalluar nga gjuha dhe jo "etnia"?

Dr. Thede Kahl: Është më e lehtë të bëhet definimi i tyre sipas gjuhës, sepse feja është e njëjtë (myslimane) kurse etnosi, përkatësia kombëtare përcaktohet nga shteti ku ndodhen. Kështu në veri kemi një grup të vogël malazezësh, pastaj kemi një grup goranësh, me një gjuhë që është gorane, e cila ka elemente të serbishtes jugore, por edhe të maqedonishtes, një formë gjuhësore pra e përzier. Goranët kanë identitet fetar që i lidh me myslimanët, pra me shumicën shqiptare, por grupi i largohet përkatësisë etnike. Kështu që ata janë një ata janë grup i vogël i veçantë.

Kufiri jugor i këtij grupi sllav do ishte Dibra në drejtim të Devollit, kufirit shqiptar maqedonas. Aty ekziston një grup i veçantë që specialistët e përfshijnë po ashtu tek grupi i goranëve, por që ka një dialekt tjetër, gollo bërdo, një dialekt shumë arkaik. Dhe ky grup nuk ka identitet që mund të quhet kombëtar. Për këtë grup nuk ka rëndësi nëse thuhet që janë shqiptarë, torbeshë ose maqedonas, goranë. Në bazë të fesë, ata e shohin e quajnë veten turq, duke përdorur emërtimin e vjetër për myslimanët turksi, dhe gjuhën e tyre quhet "turski". Gjuha e tyre në fakt është sllave, por në bazë të përkatësisë fetare ata e quajnë gjuhën e tyre turke. Në jug të tyre vijmë në një zonë tjetër ku gjejmë një dialekt tjetër, që i ngjan shumë maqedonishtes sllave në Prespë Oher. Këtu ndodhen fshatrat Verbnik Bobishtisë rreth Korçës, ku gjejmë një dialekt që i ngjan shumë maqedonishtes standarte, pra gjuhës së Republikës se Maqedonisë dhe ku gjejmë ortodoksë, ku ekziston edhe ndikimi shkollor dhe medial prej Maqedonisë. Këtë grup mund ta quajmë maqedonas.

Deutsche Welle: I kthehemi edhe një herë pyetjes, pse përpiqen vende fqinjv t`i përvetësojnë këto grupe?

Thede Kahl: Nuk duhet krijuar përshtypja sikur kemi të bëjmë me grupe shumë të mëdha, ose me ndonjë lëvizje të rrezikshme. Kur Bullgaria dhe shkencëtarë maqedonas ose bullgarë shqetësohen që shkencëtarët nuk i quajnë goranët maqedonas ose bullgarë, kjo lidhet me faktin se goranët nuk janë të krishterë, dhe se midis dy vendeve nuk ka mirëkuptim për kufirin e fundit të dialektit bullgar.

Deutsche Welle: Si shpjegohet që një pjesë e shqiptarëve ndihen të shqetësuar kur flitet për këto grupe të veçanta, për shembull historia e atlasit, nëse e dini?

Dr. Thede Kahl: Këto grupe sllave rreth Shqipërisë, janë të vogla dhe nuk përbëjnë rreziqe politike. Ata përbëjnë një grup 7-9 mijë personash, shqiptarë që flasin sllavisht janë, disa fshatra. Shumë vetë kur flasin për slavët mendojnë vetëm për të krishterë, dhe shumë pak vetë e dinë se ka edhe myslimanë që flasin sllavisht. Shqipëria nuk duhet të ketë frikë nga këta njerëz, dhe këto grupe duhet t`i shohë si pasuri kulturore.

Autor: Aida Cama

Redaktoi: Vilma Filaj - Ballvora