Odeszła Christa Wolf
1 grudnia 2011
"Kim jestem naprawdę, i co nie pozwala mi być sama sobą?" - to pytanie, wokół którego obracała się cała twórczość Christy Wolf. Była to także idea przewodnia powieści "Rozmyślania nad Christą T.", książki, od której zaczęła się jej literacka kariera na Zachodzie. W Polsce Christa Wolf znana była już wcześniej, z przekładów "Podzielonego nieba", "Ni miejsca na ziemi" czy "Kota Maksymiliana nowych poglądów na życie".
Aranżowała się z systemem
Urodzona w 1928 r. w Landsberg ad der Warthe, czyli Gorzowie Wlkp. pisarka po wojnie, uciekając przed nadciągającymi wojskami sowieckimi, znalazła się w Meklemburgii. Studiowała germanistykę w Jenie i Lipsku. W NRD robiła karierę pracując w Niemieckim Związku Literatów, w latach 60. kandydowała na członka KC SED.
W swej twórczości manifestowała nie tylko ambiwalentną postawę wobec siebie samej, lecz także wobec politycznego systemu, w którym dane jej było żyć po wojnie. Cała jej twórczość jest ściśle związana z historią NRD. Pomimo krytycznej postawy wobec systemu i utarczek z kierownictwem partii, aranżowała się z władzą. Jeszcze w listopadzie 1989 roku, na kilka dni przed upadkiem muru wyrażała nadzieję na odrodzenie NRD.
Ciągłe wątki autobiograficzne
Jej literacka kariera rozpoczęła się na dobre od noweli "Podzielone niebo", wydanej w 1963 roku. Ugruntowała ją publikacja "Rozmyślań nad Christą T." (1968), opowiadania, napisanego po pobycie w Republice Federalnej i na procesie oświęcimskim we Frankfurcie nad Menem w 1964 roku. Opowiadanie to oddawało rozłam między wymogami społeczeństwa a postawą samej protagonistki, dążącej do indywidualnego rozwoju.
Także inne utwory nosiły znamiona autobiograficzne, jak "Wzorce dzieciństwa", czy uniwersalne odniesienia, jak "Ni miejsca na ziemi", o fikcyjnym spotkaniu Heinricha von Kleista i Karoliny von Güenderrode.
W roku 1983 , najpierw w Republice Federalnej, ukazało się opowiadanie "Kassandra", które stało się "lekturą obowiązkową" tzw. ruchu obrońców pokoju na wschodzie i zachodzie Niemiec.
Krytyczna agentka Stasi
W roku 1976 Christa Wolf należała do grona sygnatariuszy protestu przeciwko odebraniu obywatelstwa NRD Wolfowi Biermannowi, któremu po występach w Republice Federalnej zabroniono powrotu do NRD. Ten akt cywilnej odwagi pisarki został ukarany przez kierownictwo SED: Christa Wolf otrzymała naganę, a jej męża, Gerharda, wykluczono z partii.
W czerwcu 1989 Christa Wolf sama wystąpiła z partii i w momencie przełomu jednoznacznie postulowała, by NRD przekształciła się "o własnych siłach" wraz z organizacjami obywatelskiego ruchu w NRD. 28 listopada 1898 wraz z m.in. Stefanem Heymem i Friedrichem Schorlemerem w apelu "Na rzecz naszego kraju" domagała się dalszego istnienia NRD i sprzeciwiała się dominacji Republiki Federalnej. Apelowała do ludzi opuszczających NRD, by pozostali i wspólnie budowali "prawdziwie demokratyczne społeczeństwo". Po licznych dalszych apelach, wystąpieniach, listach otwartych i wywiadach, w których zawsze zaznaczała swoje stanowisko, i po tym jak atakowano ją jako "zwolenniczkę socjalizmu" i "udomowioną oponentkę" pisarka powoli wycofała się z aktywności politycznej.
IM Margarete
Głośno zrobiło się wokół niej raz jeszcze w 1993 roku, kiedy na jaw wyszły jej kontakty ze Stasi. Przyznała się w wywiadzie opublikowanym na łamach "Berliner Zeitung" do tego, że była faktycznie zarejestrowana jako IM Margarete, lecz upubliczniona przez nią treść akt Stasi nie obciążała jej jako szczególnie czynnej czy gorliwej agentki.
W roku 2010 na niemieckim rynku ukazała się jej ostatnia powieść "Stadt der Engel oder The Overcoat of Dr. Freud", tematyzująca także jeszcze enerdowską przeszłość, pomimo że miejscem akcji tej powieści jest Kalifornia, gdzie pisarka w latach 1992-93 gościła na zaproszenie Fundacji Getty'ego.
dpa / Małgorzata Matzke
red.odp.: Andrzej Paprzyca