Gazetari kritik në Kosovë përballet me akuzën "tradhtar"! Presionet ndaj gazetarëve në rend të ditës raporton "Reporterë pa kufij"

DW: Vlerësimi i bërë nga “Reporterë pa kufij” jep një pasqyrë të zymtë mbi situatën e medias në Kosovë. Në çfarë të dhënash dhe faktesh jeni bazuar ju për përpilimin e këtij raporti?

Basille: Ishte fat për ne si reporterë pa kufij që mundëm të qëndrojmë për herë të parë në Kosovë për një vit. Ne deshëm të shohim se si paraqitet gjendja e pavarësisë së shtypit në këtë shtet të ri, në Kosovën tashmë të pavarur. Ne e dinim që gjendja nuk ishte e mirë dhe për fat të keq e verifikuam këtë në vend. Pavarësia e shtypit lë mjaft për të dëshiruar. Ka shumë presion ndaj gazetarëve në Kosovë, veçanërisht në fushën e televizionit dhe të tregut të reklamës, por gjithashtu ushtrohet edhe presion ekonomik si dhe presion direkt ndaj gazetarëve, ose ndaj të afërmve të tyre. Fakt është që këto dukuri vërehen edhe në disa vende të tjera, në të cilat nuk ka mundësi që gjendja të përmirësohet, por në Kosovë ekszitojnë mundësitë që të bëhet një kthesë në drejtimin e duhur. Kjo për faktin se në Kosovë ka mjaft mbështetje për median, ka mjaft mbështetje financiare, ka një sërë institucionesh ndërkombëtare që janë të pranishme në Kosovë. Kjo jep shpresë për Kosovën për të ndryshuar diçka, nëse njerëzit atje vërtetë duan të ndryshojnë diçka.

DW: A mendoni se situata e mediave në Kosovë është përkeqësuar krahasuar me vitet e mëparshme?

Basille: Për fat të keq më duhet të them se situata ka mbetur ashtu siç ka qenë. Ndonëse ka gazetarë që vazhdojnë të bëjnë punën e tyre në mënyrë të pavarur, kërcënimet me të cilat ata konfrontohen janë të njëjta. Ende qeveria vazhdon ta ketë nën kontroll veçanërisht RTK-në. Ka mjaft vështirësi për gazetarët, nëse ata duan të shkruajnë për çështje kyçe siç është korrupsioni apo mënyra se si është e organizuar shoqëria në Kosovë. Nëse një gazetar i pavarur shkruan me nota kritike ndaj aktiviteteve politike në Kosovë ai përballet me akuzat të tilla si “tradhëtar” apo “spiun i serbëve”. Pra nuk mund të them që situata ka ndryshuar, ajo as nuk është bërë më keq, por asgjë nuk ka lëvizur as për mirë e as për keq, gjendja mbetet e njëjtë. Kjo është mjaft zhgënjyese për gazetarët në Kosovë. Ata nuk shohin se mund ta përmirësojnë situatën. Në Prishtinë ende nuk ka një qendër shtypi. Një qendër e tillë do të ishte mjaft e rëndësishme, si një vend ku gazetarët mund të mblidhen së bashku për të shkëmbyer përvojat profesionale. Ndërkohë që ka shumë institucione që shpenzojnë mjaft para për të promovuar aktivitetet e tyre. Shumë para shpenzohen për publikime që nuk u interesojnë njerëzve dhe që nuk i lexon askush. Pra shpenzohen shumë para për hiçgjë në Kosovë. Nëse këto para do të përdoreshin në një mënyrë më të mirë, ndoshta do të kishte një situatë më të mirë të lirisë së shtypit.

DW: Ne raportin tuaj vihet në dukje që grupet nacionaliste ushtrojnë presion ndaj medias. Sa mund të influencojë qeveria dhe EULEX-i për ta ndaluar presionin e grupimeve të tilla?

Basille: Para së gjithash qeveria duhet t' u thotë stop këtyre tendencave. Hapi i parë që duhet të bëjë qeveria është që të mos e konsiderojë median dhe gazetarët si opozitë, por si krahun e djathtë të demokracisë dhe jo si zëdhënësen e qeverisë, apo si zërin e kombit të Kosovës. Ndonjëherë edhe mund të jetë kështu, nëse kjo është e nevojshme, por parimi kryesor i gazetarisë nuk është të promovojë shtetin, është qeveria ajo që duhet ta promovojë shtetin. Roli i shtypit është të nxjerrë në pah se çfarë bën shteti, kështu duhet të funksionojë shtypi në një mënyrë demokratike. Kjo në Kosovë ende nuk ndodh. Kjo pra është ajo se çfarë duhet të bëjë qeveria. Sa i përket EULEX-it: një çështje madhore në këtë drejtim është drejtësia, sot për një gazetar nuk është e mundur të kërkojë mbështetjen e drejtësisë për të mbrojtur vetveten. Ndonëse ekziston në ligj mbrojtja e lirisë së shtypit, drejtësia jo se nuk është në gjendje ta aplikojë atë, por shpesh herë ajo nuk do ta bëjë këtë. Sepse gazetarët aktivë bëjnë analiza edhe për drejtësinë që nuk funksionon. Kjo është arsyeja përse drejtësia nuk do t' i mbështesë gazetarët. EULEX-i mund të bëjë shumë për të mbështetur trainimin në sektorin e drejtësisë në Kosovë. Gjatë trainimeve në këtë drejtim duhet të trajtohet edhe çështja e së drejtës për lirinë e shtypit. Kjo nuk është e vështirë sepse ekzsistojnë standartet, por është e vështirë që këto standarde të zbatohen.

DW: Një nga çështjet kryesore politike në Kosovë janë të drejtat e minoriteteve. Çfarë vendi zenë grupet e minoriteteve në peizazhin mediatik të Kosovës?

Basille: Fakt është që të gjitha informacionet përkthehen nga shqipja në gjuhën serbe, gjithashtu përkthehen të gjitha dokumentat, por shqetësimi ka të bëjë me atë, se ende ka vështirësi për këto minoritete. Në aspetin e medias, veçanërisht në Veri të Mitrovicës situata është mjaft e komplikuar si për shtypin ndërkombëtar, ashtu edhe për shtypin e minoriteteve. Për gazetarët shqiptarë që duan të punojnë në Veri të Mitrovicës është thuajse e pamundur që ata të ushtrojnë profesionin e tyre. Së fundi pati edhe një sulm me bombë ndaj shtëpisë së një gazetari. Pra në Veri të Mitrovicës është e vështirë situata për gazetarët e minoriteteve. Të gjitha pakicat, jo vetëm ajo serbe, nuk kanë akses në informacionin në gjuhën e tyre. P.sh. në RTK transmetohen emisione në gjuhën serbe, por këto janë thjesht përkthime të informacioneve zyrtare, dhe nuk kanë të bëjnë me realitetin dhe me problemet e këtyre minoriteteve. Nuk ka kuptim që të përkthesh në gjuhën e minoritetit informacionet zyrtare, është e nevojshme që këtyre njerëzve t' u jepet informacion mbi jetën dhe problemet e tyre. Shpesh herë dëgjojmë të thuhet, se serbët nuk i shohin programet tona dhe nuk i lexojnë gazetat tona, por si mund të ndodhë kjo, kur në këto media nuk flitet për realitetin e tyre?

DW: Si një problem kryesor në raportin e “Reporterëve pa kufij” ngrihet çështja e gjendjes ekonomike të medias dhe e presionit ekonomik e fiskal që ushtrojnë autoritetet. A mendoni se ky presion ka sfond politik?

Basille : Nuk është aq i madh problemi i presionit fiskal, shqetësim përbën mënyra se si është i organizuar tregu në Kosovë, veçanërisht tregu i reklamës. Eshtë evidente p.sh. për televiozionin që tregu nuk funksionon tërësisht i pavarur. Pjesa më e madhe e tregut drejtohet nga PDK-ja dhe partitë e lidhura me PDK-në, që kanë shumicën dhe në shumicën e reklamave synohet të mbështeten gazetat dhe televizionet e afërta me qeverinë, ose pro qeverisë. Ndërsa gazetat që kanë mbetur të pavarura si “Koha Ditore” apo “Zëri” punojnë në mënyrë profesionale dhe e përdorin edhe reklamën, por ato kanë vështirësi, sepse tregu nuk është i liberalizuar dhe nuk funksionon ashtu siç do të duhej të funksiononte. Problemi më i madh në Kosovë, e veçanërisht në Prishtinë është, se tregu është shumë i vogël dhe ka kaq shumë kompani private, sa që atyre u duhet mbështetja e qeverisë. Çdo ministër është i interesuar të mbështesë kompaninë apo reklamën e asaj kompanie, me të cilën ai është i lidhur. Në këtë drejtim presioni që ushtrohet përmes fiskut është mënyra më e lehtë për ta imponuar një gazetë që të promovojë një politikë të caktuar. Por më duhet të them, se kjo dukuri është e njohur në të gjithë Ballkanin e madje edhe në vendet evropiane. Të tilla rrethana hasen edhe në Bullgari, në Rumani, në Sllovaki apo edhe në Itali. Pra nuk është vetëm Kosova që përballet me këtë lloj presioni.

DW: Z. Basille, sipas mendimit tuaj çfarë mund të bëjnë gazetarët për të mbrojtur vetveten?

Basille: Unë do të thoja asgjë, për fat të keq tani ata nuk mund bëjnë gjë. E vetmja gjë që gazetarët mund të presin si mbështetje është pikërisht interesi që tregojnë mediet ndërkombëtare siç është edhe Deutsche Welle apo radio e gazeta të tjera në Evropë, të cilat i kushtojnë vëmendje kësaj çështjeje në raportimet e tyre. Këto media duhet të vazhdojnë ta ngrenë këtë çështje në BE. Duhet theksuar se Kosova, ashtu si edhe vende të tjera të Ballkanit, do të afrohet me BE-në, por është e pamundur që Kosova të ftohet në BE pa i përmbushur standardet demokratike. Që gazetarët të vetëmbrohen aktualisht në Kosovë është e pamundur, sepse para së gjithash ata nuk mund të jenë të pavarur. Nëse do të fitosh paranë si gazetar në Kosovë nuk mund të jesh i pavarur. Vetëm nëse punon për mediat apo agjencitë e gazetat ndërkombëtare ke më shumë opcione. Aktualisht shteti në Kosovë është kompania e parë që mund të japë punë. Nëse 50% e familjes punon në administratën shtetërore është e pamundur për një gazetar që të punojë kundër shtetit, sepse ai konfrontohet me presionin. Hapi i parë sipas mendimit tim do të ishte krijimi i një qendre shtypi, i një qendre të medias në Prishtinë si dhe krijimi i standardeve të mbrojtjes ligjore. Për këtë është e nevojshme të ndryshojnë disa ligje në Kosovë, që të garantojnë mbrojtjen e burimit, sepse nëse pyet njerëz në rrugë në Kosovë, ata nuk duan të flasin, jo sepse nuk kanë gjë për të thënë, por sepse ata jetojnë në një hapësirë të vogël, ku e njohin njëri-tjetrin dhe kanë frikë, ata nuk duan që fytyra e tyre të dalë në televizon, ose nuk duan t' u dalë emri në gazetë. Situata është aktualisht aq e vështirë sa që shumica e gazetarëve e kanë të vështirë të jenë të pavarur në raportimin e tyre, të kushtëzuar prej nevojave ekonomike dhe medias prej së cilës ata paguhen.

Autor: Vilma Filaj-Ballvora

Redaktoi: Lindita Arapi